Islami si religjion dhe qytetrim me një doktrinë universale per një kohë të shkurtë arriti të përhapet deri në viset më të largëta prej Atlantikut në Perëndim deri në Indokinën e largët dhe prej Afrikës Qendrore deri në Verilindje në Buharë e Uzbekistan si dhe në juglindje të Evropës në Ballkan.

Me Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë dhe me themelimin e shtetit të pavarur shqiptar, çështjes së zhvillimit të arsimit iu kushtua rëndësi kryesore.

U mbushën plot 93 vjet nga themelimi i Komunitetit Mysliman Shqiptar, si një bashkësi që do të përfaqësonte zërin e besimtarëve myslimanë në Shqipëri, zërin e myslimanëve në trojet shqiptare, madje, në mjaft raste, edhe zërin e mbarë shqiptarëve.

Është mendim i përbashkët i studiuesve vendas e të huaj, se epiqendra e kryengritjeve shqiptare të viteve 1908-1912 ishte në Vilajetin e Kosovës.

Sipas vizatimit të një piktori holandez Shkupi ne shekullin XVI-të ka pasur 120 xhami, por Bllagica Terpkova e vë në dyshim ekzistimin e një numri kaq të madh të xhamive.

Mirëkuptimin ndërfetar në Shqipëri, e posaçërisht në Shkodër, e kanë konstatuar e konfirmuar në rrjedhën e shekujve shumë dijetarë, gjuhëtarë, historianë, etnografë, misionarë e diplomatë të huaj, që kanë vizituar Shkodrën ose që kanë jetuar me muaj apo vite aty.

Inkuadrimi i viseve shqiptare në Perandorinë Osmane u dha shqiptarëve një shtysë të jashtëzakonshme për të shpalosur vetitë më të mira dhe vlerat më të larta, jo vetëm për interes personal por edhe në të mirë të qytetërimit të gjithëmbarshëm njerëzor.

Më 18 janar 1991, pas afro tre dekadash ndalimi të besimit në Shqipëri, në Tiranë do të rihapej xhamia e Ethem Beut, nga një grup nismëtarësh myslimanë si: Xhavit e Iljaz Alimehmeti, Ramazan Rusheku, Ibrahim Balla, Mehmet Sinella, etj.

Në vitin 1928 do të zhvilloheshin zgjedhjet për kryebashkiak në Elbasan, ku dy kandidatët kundërshtarët të fortë ishin hafiz Musa Ali Basha për Partinë Popullore dhe në krahun tjetër ishte kandidati i të Vjetërve.

Ekmeludin ihsanoglu