Për çdo ditë mbahen procese të negociatave që s’mund të numërohen, ka nga ato që mbahen në nivel personal, ka të tjera që mbahen në nivel shtetëror, e ka të tjera që mbahen në nivel të organizatave ose partive ose kompanive apo institucioneve të ndryshme.

Këto negociata të ndryshme kanë shpenzime të mëdha financiare dhe morale, që mund të shkaktojnë dëme të mëdha, ose mund të sjellin prishjen e marrëdhënieve ndërnjerëzore, ose mund të shkaktojnë tronditje, pasiguri dhe mosstabilitet ose edhe mund të shkaktojnë dëme njerëzore të mëdha.
Duke pasur parasysh rëndësinë, rrezikun dhe shtrirjen e procesit të negociatave, shkencëtarët e lëmit administrativ e kanë studiuar këtë aktivitet dhe i kanë vënë bazat e tij e i kanë shpjeguar artet e tij, saqë negociata është bërë shkencë që studiohet në universitetet më të mëdha botërore.
Negociatat janë aktivitet që e ka praktikuar njeriu që nga fillimi i njerëzisë, që kur në histori u përmendën disa njerëz të mençur dhe udhëheqës që janë shfaqur dhe kanë qenë të famshëm për aftësitë e tyre për negociata, saqë njerëzit mbështeteshin tek ata për zgjidhjen e problemeve dhe konflikteve të tyre. Nuk ka kohë dhe shoqëri që s’kishte ndonjë person që ta zotëronte këtë art, dhe ndoshta ata i shtonin diçka nga përvoja e tyre.
Procesit negociator mund t’i themi se është i lehtë por i pamundur, sepse shumica e arteve dhe shkathtësitë e tij janë të njohura dhe të shkruara në libra, mirëpo shumë pak janë ata negociator që zotërojnë zbatimin e tij.
Në këtë vend dua të cek se i dërguari ynë Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) e zotëronte mirë këtë art; ai ua pati mësuar shokëve të tij bazat dhe rregullat e këtij arti dhe i pati udhëzuar si të merrnin drejtimin e veprimeve për t’i bindur njerëzit dhe në marrëveshje me ta, si dhe si të ndikohej në mendjet e tyre.
Në lidhje me këtë, kemi shembuj.
Transmetohet se Kurejshitët e dërguan Hasin El Huzaiun (që ishte njëri nga kryetarët e tyre, i mençur dhe orator) të bisedonte me Muhamedin (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) në lidhje me fyerjen e zotave të Kurejshitëve. Kur Hasini hyri tek Muhamedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem), i tha: “O Muhamed, kemi dëgjuar se ti po i fyen zotat tanë dhe po na bën ne të çmendur, e babai dhe gjyshi yt kanë qenë të mirë dhe të pazëvendësueshëm”. Muhamedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “O Hasin, babai im dhe babai yt janë në zjarr. O Hasin, sa zota i adhuron”? Tha: “Shtatë, një në qiell dhe gjashtë në tokë”. Muhamedi (sallall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “O Hasin, nëse të godet uria e varfëria, kujt i lutesh”? Tha: “Atij që është në qiell”. Muhamedi (sal-lall-llahu alejhi we sellem) i tha: “O Hasin, nëse nuk ke fëmijë, kujt i lutesh”? Tha: “Atij që është në qiell”. Atëherë Muhamedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “Vetëm Ai të përgjigjet, e ti i bën shok Atij”! Këtu u ndal Hasini, mendoi dhe u bind në ato që ia tha Muhamedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem), pastaj Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) ia paraqiti atij Islamin, e Hasini e pranoi.
Kur Muhamedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) e filloi thirrjen haptazi për në Islam, u çuditën Kurejshitët, më pastaj menduan dhe e dërguan Utbe Ibën Rebiun te Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) që të bisedonte me të dhe ta mashtronte.
Transmeton Ibën Hishami në historinë e tij: “Utbe Ibn Rebiu u ul tek Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) e i tha: “O biri i vëllait tim, ti je nga ne dhe e ke pozitën e lartë tek ne, ti i erdhe popullit tënd me një çështje të madhe, e ndave unitetin e tyre, ëndrrat e tyre i bëre çmendurake, zotat e tyre i bëre të mangët, i ke bërë pabesimtarë baballarët e tyre që kanë vdekur. Dëgjo nga unë, dua t’i paraqesë disa çështje ndoshta do t’i pranosh disa prej tyre”. Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “Fol, o Ebu Welid, se do të të dëgjoj”. Utbeja i tha Muhammedit (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) gjithë ato gjëra që dëshiroi dhe, kur mbaroi, Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “A i mbarove fjalët e tua, o Ebu Welid”? Tha: po. Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “Atëherë më dëgjo mua”. I tha: urdhëro. Muhammedi (sallall- llahu alejhi we sel-lem) filloi t’ia lexonte disa citate nga sureja Fussilet, derisa mbaroi tek ajeti 37, që është edhe ajet i sexhdes, e bëri sexhden Muhammedi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem), më pastaj i tha Utbes: “O Ebu Welid, i dëgjove ajetet, mendo mirë”. Kur u kthye Utbeja tek shokët e tij, disa prej tyre thanë: “Betohemi në Zotin se Ebu Welidi nuk ka ardhur me atë fytyrë që ka shkuar” dhe Utbeja kërkoi prej tyre që Muhammedin (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) ta linin të qetë, mirëpo ata refuzuan dhe i thanë: “O Ebu Welid, Muhamedi të paska bërë magji me gjuhën e tij.(1)
Në këtë tregim kemi shumë mësime tek të cilat duhet të ndalemi. Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) e dëgjoi mirë Utben dhe i tha të fliste se do ta dëgjonte dhe, pasi i tha Utbeja të gjitha, Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sellem) i dha edhe një shans që të shtonte edhe diçka. Kjo do të thotë se Pejgamberi (sal-lall llahu alejhi we sel-lem) e dëgjoi mirë dhe, pasi e pyeti që të sigurohej se kishte mbaruar të gjitha fjalët, filloi t’i lexonte nga Kurani disa citate.
Ky është kulmi i edukatës, që e bën palën tjetër ta hapë veten e tij e të dëgjojë. Po ashtu transmeton Ibn Hishami në historinë e tij se pas betejës së Hunejnit, Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sellem) e ndau prenë e luftës që ishte e madhe, ndërmjet Kurejshitëve dhe fiseve arabe, e nuk u dha Ensarëve asgjë nga kjo. Ata u zemëruan për këtë dhe njëri ndër ta tha: Për Zotin, i Dërguari i Allahut (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) u takua me fisin e tij. Prandaj Sa’d Ibën Ubadeja (që ishte kryetar i Ensarëve) shkoi te Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) e i tha: “O i Dërguar i Allahut, këta Ensarët janë habitur dhe janë zemëruar ndaj teje për atë që bëre me prenë e luftës: ua ke ndarë fisit tënd dhe u dhe shumë disa fiseve arabe, po Ensarëve nuk u ke dhënë asgjë”. I Dërguari i Allahut (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “Po ti ç’mendon”? Tha: “Unë nuk mendoj asgjë ndryshe nga populli im”. Atëherë Pejgamberi (sallall-llahu alejhi we sel-lem) i tha: “Mblidhe popullin tënd” dhe ai shkoi e i mblodhi Ensarët, pastaj vajti edhe i Dërguari i Allahut (sal-lall-llahu alejhi we sellem), i cili së pari e falënderoi Allahun xh.sh. e pastaj u tha: O Ensarë, kam dëgjuar se ju u zemëruat në mua? A nuk ju gjeta të paudhëzuar e ju udhëzoi Allahu, dhe të varfër e ju begatoi Allahu, dhe armiq e Allahu i bashkoi zemrat tuaja”? Thanë: “Po, i Dërguar i Allahut”. Pastaj tha: “A nuk më përgjigjeni, o Ensarë”? I thanë: Për se të të përgjigjemi, o i Dërguar i Allahut”? Pastaj u tha: “Për Zotin, nëse dëshironi mund të thoni dhe keni të drejtë: Na erdhe gënjeshtar e të besuam, i nënçmuar e të ngritëm, i larguar e të strehuam. O Ensarë, a u zemëruat ju për ca gjëra të kësaj bote që unë ua dhashë disa njerëzve për t’u bërë myslimanë, e ju ju lashë vetëm me Islamin tuaj? O Ensarë, a nuk jeni të kënaqur që njerëzit e tjerë të shkojnë në shtëpitë e tyre duke marrë me vete dele e deve, ndërsa ju të ktheheni tek gjësendet tuaja duke pasur me vete të Dërguarin e Allahut? Pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti i Muhammedit, sikur të mos ishte emigrimi (hixhreti), unë do të isha njëri nga Ensarët, dhe sikur njerëzit të hynin në një grykë mali e Ensarët në një grykë tjetër, unë do të hyja atje ku do të hynin Ensarët. O Allah, mëshiroji Ensarët, bijtë e Ensarëve dhe bijtë e bijëve të Ensarëve”! Ensarët qanë derisa iu lagën mjekrat me lot dhe thanë: “Ne jemi të kënaqur që kemi me vete të Dërguarin e Allahut si pjesë e shpërblimit të luftës dhe si paracaktim i Allahut për ne”.(2)
Në këtë ngjarje ka mësime të mëdha, të rëndësishme e të dobishme, për të cilat duhet të mendojmë, se Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) nuk e ka qortuar Sadin për se ai nuk u ishte kthyer Ensarëvë që u zemëruan, dhe as që ka diskutuar me Sa’din për argumentet e tij. Po ashtu Pejgamberi (sallall-llahu alejhi we sel-lem) as që pyeti se kush ishte ai që kishte thënë: “Për Zotin, i Dërguari i Allahut (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) u takua me fisin e tij”, që do të thotë se Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) i donte ata që ishin të afërt me të në gjak, mirëpo Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sellem) bëri pyetje të përgjithshme që ta bënte bisedën për të gjithë, dhe që ta përballonte problemin prej fillimit.
Pasi gjendemi para një procesi që do të përcaktojë të ardhmen tonë, udhëheqësit tanë duhet të na përfaqësojnë para institucioneve ndërkombëtare si një popull që ka parimet e veta, e ata përfaqësues që do të negociojnë, duhet t’i posedojnë disa cilësi që i dallojnë nga të tjerët.
Që negociatori të ketë sukses në procesin negociues, duhet t’i posedojë patjetër disa cilësi, disa prej të cilave janë natyrore e të tjerat të përfituara, dhe sa më shumë cilësi që do të posedojë negociatori, aq më shumë do të bëhet “sebep” për suksesin e tij në negociata dhe për realizimin sa më të madh të interesave të përbashkët. Dua të cek se kryesuesi i ekipit negociator duhet t’i posedojë shumicën e këtyre cilësive, ndërsa anëtarët e tjerë mund ta përplotësojnë njëri- tjetrin me këto cilësi. Po ashtu dua të them se nuk mund të gjejmë negociues që i ka të gjitha cilësitë, sikur që nuk ka përshkrim optimal për veçoritë dhe cilësitë e negociuesit të suksesshëm, mirëpo mund të kërkojmë nga negociuesi që të posedojë disa cilësi më me rëndësi, siç janë këto:

1- Përqendrimi dhe ndershmëria:

Procesi negociues në radhë të parë është proces moral, prandaj duhet të ngrihet mbi përqendrimin, ndershmërinë dhe sinqeritetin e të shmangen mashtrimi dhe gënjeshtra. Edhe pse shumica e negociuesve praktikojnë mashtrimin, gënjeshtrën, korrupsionin dhe kërcënimin në negociatat e tyre, kjo nuk do të thotë se këto sigurojnë suksesin në procesin negociues edhe nëse qëllimet dhe synimet i kanë fisnike, sepse parimi “qëllimi justifikon mjetin”, është parim i shtrembëruar që e lufton Islami, sepse qëllimi duhet të jetë fisnik (i lartë), po ashtu edhe mjeti duhet të jetë fisnik.
Negociues i suksesshëm është ai që shikon para, e programon të ardhmen dhe të largëtën e bën të afërt. Për shembull, nëse negociuesi e ndien se armiku i tij do ta mashtrojë apo do ta gënjejë, atëherë ai nuk do të bashkëpunojë me të në të ardhmen, po, nëse do të bashkëpunojë, atëherë ndoshta edhe ky do të praktikojë
të njëjtën mënyrë me mashtrim dhe gënjeshtër.
Islami na ka nxitur të jemi të ndershëm, të përqendruar. Allahu xh.sh. thotë: “Ti përqendrohu vendosmërisht ashtu si je i urdhëruar, e bashkë me ty edhe ata që u penduan, e mos tejkaloni (kufijtë e caktuar), se me të vërtetë Ai është shikues i asaj që veproni”.(3)
Po ashtu Allahu xh.sh. thotë: “E, s’ka dyshim se ata që thanë: Allahu është Zoti ynë, dhe ishin të paluhatshëm, atyre u vijnë engjëjt (në prag të vdekjes dhe u thonë): mos u frikësoni, mos u pikëlloni, keni myzhde xhennetin që u premtohej”.(4)
Transmetohet nga Sufjan Ibn Abdullahu të ketë thënë: “Thashë: O i Dërguar i Allahut, ma thuaj një fjalë në Islam që për të të mos e pyes askënd tjetër. Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sellem) i tha: “Thuaj besova në Allahun e pastaj përqendrohu”.(5)
Umeri (radijall-llahu anhu) ka thënë: “Përqendrimi është të përqendrohesh në urdhra dhe ndalesa e të mos bësh dredha e leqe sikur bën dhelpra”.

2- Dituria dhe njohuria:

Dituria është cilësi kryesore që duhet ta ketë negociuesi i suksesshëm. Injoranti nuk sjell të mira dhe për të Umer Ibn Abdul- Azizi ka thënë: “Ai që punon pa dituri, çrregullimet e tij do të jenë më të mëdha sesa përmirësimet”.
Prandaj, negociatori duhet të ketë njohuri për disa çështje:
- Natyrshmërinë e temës së negociatave dhe çdo gjë që ka lidhje me të.
- Palën tjetër për nga shkathtësitë e tij, përgatitja e tij, rregullat e tij, pikat e forcës dhe të dobësisë së tij, etj.
- Kushtet ekonomike, politike, shoqërore dhe siguruese.
- Shanset dhe rreziqet.
Duhet të zgjerohet njohuria e tij edhe më shumë se kaq, sepse nuk mund t’i ndajë negociatat nga shkencat e ndryshme, e ndoshta negociuesi detyrohet t’i marrë disa të vërteta shkencore apo ndodhi politike a ngjarje historike etj. Allahu xh.sh. e ka nderuar shkencëtarin dhe shkencën e ka thënë: “Allahu lartëson ata që besuan prej jush, i lartëson në shkallë të lartë ata të cilëve u është dhënë dituri”.(6)
Hasan El Basriu ka thënë: “Vdekja e dijetarit lë zbrazëti në Islam, e nuk mund ta plotësojë asgjë”.(7)
Ndërsa Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) ka thënë: “Vlefshmëria e dijetarit nga adhuruesi, është si vlefshmëria ime nga më i vogli juaj”.(8)

3- Eksperienca, përvoja dhe praktika:

Sado njohuri teorike që të ketë negociuesi për shkathtësinë e negociatave, ajo nuk e bën të aftë që të jetë negociues i suksesshëm, sepse ndoshta ngjarjet praktike nuk mund të jenë të njëjta me njohuritë teorike që zotëron negociuesi,prandaj, sa herë që rritet përvoja e negociuesit në jetën e tij dhe sa herë që shtohen praktikat e procesit negociues, aq herë do të jetë ky një faktor ndihmës përsuksesin e tij në negociata. Prandaj thuhet: T’u përmbaheni mendimeve të të moshuarve, sepse ata kanë parë e kanë dëgjuar shumë. Po ashtu thuhet: Eksperienca është
pasqyrë e mendjes, kurse pakujdesia është fryt i injorancës.

4- Zgjuarsia dhe mendjemprehtësia:

Procesi negociues përbëhet nga disa taktika, dredhi dhe shtrembërime, madje ndonjëherë edhe me mashtrime e gënjeshtra, prandaj negociuesi duhet të jetë i zgjuar dhe mendjemprehtë, e nëse nuk është kështu, atëherë do të bjerë shumë lehtë në portën e kundërshtarit, ndoshta do të bëjë edhe shumë lëshime pa realizuar ndonjë fitim fare të vogël. Zgjuarsia dhe mendjemprehtësia janë dhunti natyrore që Allahu xh.sh. ia dhuron atij që dëshiron, po ato megjithatë mund edhe të përfitohen, ose mund të themi se ato gjenden tek shumica e njerëzve. Ndoshta ajo që zhvillon më së shumti zgjuarsinë dhe mendjemprehtësinë, është ndihma nga Allahu xh.sh., dituria,shoqërimi me njerëz të zgjuar dhe mendjemprehtë, mendimi dhe koncentrimi i thellë, mosnxitimi, njohuria e lojërave dhe dredhive të proceseve negociuese, përgatitja e mirë dhe programimi për negociata, etj. Në këtë kontekst dua të cek një shembull të zgjuarsisë dhe mendjemprehtësisë.
Është pyetur Ali Ibn Ebi Talibi (radijall-llahu anhu): Si do t’i llogaritë Allahu robët e tij pasi numri i tyre është i madh, e Aliu (kerremallahu wexh’hehu) u është përgjigjur: Ashtu siç i furnizon, edhe pse numri i tyre është i madh.9

5- Sjellja e mirë dhe gjendshmëria në momente të ndryshme:

Procesi negociues është proces moral i bashkëpunimit të njeriut me njeriun, prandaj negociatori duhet ti zotërojë artet se si të sillet me të tjerët, sepse negociatori më në fund është njeri, që ka ndjenjat dhe emocionet e tij, ngacmohet nga fjalët, preket nga lëvizjet, ndoshta bëhet shok i mirë dhe bie dakord për çdo gjë nëse negociuesi sillet mirë me të, e ndoshta do të jetë armik i qartë e nuk do t’u përgjigjet kërkesave të tua e as mendimeve edhe nëse janë të vërteta, dhe e gjithë kjo nëse sjellja e negociuesit me tjetrin është e keqe. Veprime të mirësjelljes me të tjerët janë të shumta, si: respekti, buzëqeshja,pritja e mirë, mosndërhyrja në bisedë, mosmarrja si marrëzi e mendimeve dhe sugjerimeve, refuzimi i qetë dhe i edukuar, përdorimi i butësisë, heqja dorënga zemërimi dhe të prekurit, nxitja dhe
falënderimi, heqja dorë nga fajësimi dhe qortimi, etj.
Sjellja e mirë është nga cilësitë më të mira të negociuesit, është faktor kryesor në vazhdimin e marrëdhënieve me palën tjetër dhe në bashkëpunim të lehtë e për shpejtimin e arritjes në marrëveshje të kënaqur për të dyja palët. Për këtë arsyeIslami ka vërtetuar këtëveprim, e Allahu e ka lavdëruar tëdërguarin e Tij me këtë cilësi. Ka thënë: “Vërtet, ti je në një shkallë të lartë të moralit”.(10)
Transmetohet nga Enesi (radijall-llahu anhu) të ketë thënë: “I Dërguari i Allahut ka qenë nga njerëzit më të mirë në moral”.(11)

6- Aftësia për bindje:

Kjo është nga shkathtësitë më të rëndësishme që duhet të posedojë negociuesi, sepse negociatat bazohen në masë të madhe në përpjekjen e çdo pale që ta bindë palën tjetër me idetë dhe propozimet e tij. Shkathtësia e bindjes është shkathtësi
mendore-morale që nuk e kanë shumica e njerëzve. Po ashtu për të ka parime e rregulla për të cilat duhet të ketë kujdes negociatori derisa të mund ta bindë palën tjetër, e nga parimet dhe rregullat më të rëndësishme janë këto:
- Negociuesi duhet të sillet mirë me palën tjetër derisa të përfitojë dashurinë dhe besueshmërinë e tjetrit, sepse në shumicën e rasteve kjo çon në pranimin nga pala tjetër të mendimeve dhe sugjerimeve të palës së parë dhe në bindjen e tij me lehtësi, në të kundërtën sjellja e keqe do të jetë shkak kryesor për mospranimin e mendimeve dhe bindjes, do të thotë që ka një lidhje të fortë ndërmjet zemrës (ndjenjave dhe emocioneve) dhe mendjes.
- Oratoria ushtron ndikim për ta bindur tjetrin, sepse oratori i mirë që i zgjedh fjalët dhe i përdor në vend të duhur, është më i aftë për të bindur tjetrin,prandaj është mirë që negociuesi t’i mësojë disa nga parimet e retorikës.
- Negociuesi duhet ta kuptojë temën e negociatës dhe t’i mësojë të gjitha gjërat që kanë të bëjnë me të dhe të bindet që ky është hapi i parë në rrugën për të bindur të tjerët.
- Negociuesi duhet ta shtjerë palën tjetër të thellohet në kuptimin e temës ose sugjerimit a idesë së vet, sepse ai që s’e kupton një mendim, nuk mund të bindet, prandaj negociuesi duhet ta sqarojë mirë mendimin apo propozimin e tij dhe të kërkojë nga pala tjetër që ta kuptojë me saktësi.
- Negociuesi duhet të argumentojë mendimet dhe sugjerimet e tij dhe të sjellë fakte për ta mbështetur mendimin e tij, sepse argumentet dhe faktet janë mënyra më e mirë për të bindur tjetrin, ndërsa bisedat emocionale që nukmbështeten në argumente e fakte, nuk mund t’i bindin të mençurit dhe mendimtarët.
- Negociuesi që entuziazmohet nga sugjerimet e mendimet e tij, është më i aftë që t’i bindë të tjerët dhe të ndikojëtek mendimet e tyre.
- Negociuesi duhet të jetë më fleksibil në paraqitjen e mendimeve të tij dhe të pranojë që të heqë dorë në disa çështje jo shumë të rëndësishme në sugjerimet e tij, me qëllim që ta bindë palën tjetër për atë që është më me rëndësi.
- Negociuesi duhet ta ndajë temën e vet në disa pjesë të vogla, pastaj të përpiqet që ta bindë palën tjetër një për një në këto tema.
- Dëgjueshmëria e mirë është nga shkaqet më të rëndësishme që ndihmojnë në bindjen e tjetrit.
- Negociuesi duhet t’i lidhë mendimet dhe sugjerimet e tij me gjëra apo dëshira a interesa të palës tjetër, sepse kjo ndihmon për të bindur tjetrin.
- Zgjedhja e mirë e kohës së hapjes së temës, është nga shkaqet që ndihmojnë në shpejtësinë dhe lehtësinë e bindjes së tjetrit.
- Negociuesi duhet të bëjë hyrje të mirë në temë, e të mos e fillojë diskutimin me gjëra që nxisin mosmarrëveshje e mosbindje.
- Negociuesi duhet të dijë se hapja e zemrës dhe mendjes së tij është sukses nga Allahu xh.sh., prandaj lutja (duaja) është nga mënyrat më të mira për të lehtësuar bindjen.
Ka shumë shembuj që janë shëmbëlltyrë për ne për sa i përket aftësisë së të bindurit, si për shembull: Disa ateistë që dyshonin në ekzistencën e Allahut, erdhën tek Ebu Hanifja, ai u tha: Më lini të qetë se jam duke menduar për një çështje për të cilën sapo më njoftuan. Ata i thanë: Ç’është ajo? Tha: Më lajmëruan se një anije po lundron në det pa drejtues (kapiten)? I thanë: Kush e thotë këtë, këtë nuk e thotë veçse një i çmendur. Atëherë Ebu Hanifja u tha: Nëse anija nuk mund të lundrojë pa drejtues, atëherë ç’mendoni për këta qiej dhe këtë Tokë dhe kjo gjithësi, a ecin pa drejtues? Atëherë ateistët u bindën nga fjalët e Ebu Hanifes dhe i thanë: E the të vërtetën, dëshmojmë se nuk ka Zot tjetër veç Allahut dhe se Muhamedi është i dërguar i Allahut.(12)

7- Menaxhimi dhe udhëheqja e mirë:

Personaliteti udhëheqës ka ndikim psikik dhe praktik në procesin negociues, ndërsa personi me personalitet të dobët nuk mund ta udhëheqë me sukses procesin negociues, e disa nga cilësitë menaxhuese mund të jenë teorike dhe disa mund të jenë të përfituara. Veç kësaj, negociuesi duhet t’i njohë disa shkathtësi të menaxhimit dhe procesin e tij, si: programimi, organizimi, kontrollimi, menaxhimi i kohës, komunikimi, marrja e vendimit, e të tjera, nga proceset menaxhuese të njohura, në mënyrë që të mund ta menaxhojë me sukses procesin negociues, sepse gabimet në menaxhim kanë ndikim negativ në procesin negociues.

8- Durimi, këmbëngulja:

Negociuesi i suksesshëm duhet të heqë dorë nga ngacmimi dhe zemërimi gjatë negociatave, sepse nevrikosja dhe shqetësimi e bëjnë negociuesin viktimë të lehtë për armikun.
Negociuesi gjatë negociatave mund të ballafaqohet me karaktere dhe sjellje të ndryshme, mund të ballafaqohet me mashtrues, gënjeshtar, debatues ose mendjemëdhenj etj., dhe bashkëpunimi me këta lloj negociuesish ka nevojë për durim, qëndrim, zgjuarsi dhe kujdes. Ndonjëherë disa negociues ngacmojnë qëllimisht palën tjetër, derisa ta detyrojë që të zemërohet apo të nevrikoset, e më pastaj të bëjë gabime. Ndonjëherë procesi a debati negociues zgjat pa kurrfarë dobie, apo pala tjetër egërsohet pa nevojë, dhe kjo kërkon po ashtu durim nga negociuesi. Allahu xh.sh. e lavdëron këtë cilësi dhe thotë: “Nëse duroni dhe ruheni, ajo është gjëja më vendimtare”.(13)
Umeri (radijall-llahu anhu) thotë: “E gjetëm jetesën më të mirë me durim”.(14)
Ndërsa Hasen El-Basriu thotë: “Durimi është thesar i të mirave që Allahu nuk ia jep veçse ndonjë robi fisnik”.(15)
Umer Ibn Abdul-Azizi një ditë i shkroi njërit prej punëtorëve të tij e i tha: “Kur je i zemëruar, mos e ndëshko askënd, mirëpo burgose, pasi të qetësohesh atëherë nxirre nga burgu dhe ndëshkoje me aq sa e meriton”.(16)

9- Aftësia krijuese (shpikëse):

Negociuesi duhet të ketë aftësi të mendojë në mënyrë të re, zhvilluese dhe tërheqëse, që të bashkëpunojë me ndryshimet dhe ngjarjet dhe t’i zgjedhëproblemet e të fitojë nga pengesat. Negociuesi mund të bëjë risi në mënyrën e negociatave apo në rrjedhjen e mendimeve e sugjerimeve dhe zgjidhjeve që i paraqet apo si të sillet me palën tjetër, apo mund të bëjë risi në vendin e negociatave ose në kohën e tij, apo në mënyrën se si të bëjë hapjen dhe mbylljen, etj.

10- Vetëbesimi:

Vetëbesimi nuk nënkupton mendjemadhësinë dhe kryelartësinë, megjithatë është një lloj sigurie në arritjen e fitores dhe përfitimin e disa çështjeve. Dështimi shpirtëror është fillim i dështimit të negociatave, më saktë është një shtizë e helmuar nëse e godet negociuesin e do ta bëjë për vdekje. Për këtë një perëndimor ka thënë: Nga karakteristikat më të rëndësishme të ushtrive islame nuk kanë qenë vetëm përgatitjet, armët apo oraganizimet, mirëpo ka qenë në moralin shpirtëror të lartë të tyre që rrjedh nga forca e besimit të tyre në thirrjen islame.(17)
Sa’ëd Ibn Ebi Wekasi, kur e dërgoi Reb’i Ibn Amirin që të bisedonte me komandantin e persianëve, Rrustemin, Reb’iu me rrobat e tij të leckosura dhe shtizën e tij e me mushkën e tij hyri tek Rustemi në vilën e tij ndërmjet rojave dhe ushtarëve të tij, më pastaj u zhvilluan bisedime ndërmjet të dyve, dhe ai ia futi frikën në zemër Rrustemit, e kjo ka qenë fillimi i humbjes së tij. Rrustemi e pyeti Rebi’un: Ç’është ajo që ju solli këtu? Reb’iu i tha me besim të plotë: Na ka dërguar Allahu që t’i nxjerrim njerëzit nga adhurimi i robërve në adhurimin e Zotit të robërve, dhe nga padrejtësia e feve në drejtësinë e Islamit, dhe nga ngushtimi në këtë botë në zgjerim në këtë botë dhe në tjetrën. Rrustemi u frikësua dhe u bind se ai nuk do të mund të fitonte në bisedime me kësi lloj njerëzish.(18)
Negociuesi duhet të besojë në veten e tij dhe aftësitë e tij, dhe ta dijë se nga taktikat që mund t’i përdorë armiku me të është tronditja e vetëbesimit të tij dhe në aftësitë e tij sa të dorëzohet sa më shpejtë, e për këtë nuk duhet t’i përgjigjet këtyre gjërave.

11- Qëndrimi pozitiv (i vendosur):

Qëndrim pozitiv është përshpejtimi, entuziazmi dhe iniciativa për arritjen e marrëveshjes së kënaqur për të dy palët sa më shpejt, pa pengesa a ndonjë sjellje armiqësore gjatë procesit të negociatave. Pra, që negociuesi t’i paraqesë sugjerimet dhe zgjidhjen e problemeve dhe shtyrjen e negociatave në marrëveshje sa më të shpejtë dhe të pranueshme. Ndërsa negociuesi që merr anën negative në mendimet dhe zgjidhjet e tyre, dhe bën refuzime gjithmonë ndaj atyre që paraqet pala tjetër, s’ka dyshim se në të shumtën e rasteve bëhet shkaktar për dështimin e negociatave.

12- Fleksibiliteti (lëshimi pe) dhe aftësia e përshtatjes:

Siç është e ditur, natyra e negociatave ndryshon nga njëra tek tjetra dhe nga qëndrimi në tjetrin, dhe nuk mund të praktikohen mënyra të njëjta apo strategji të caktuara për të gjitha negociatat. Prandaj negociuesi i suksesshëm duhet të përshtatet me të gjitha rastet dhe me të gjitha kohët e vendet, dhe para çdo strategjie apo taktike që e praktikon pala tjetër, të jetë fleksibil në mendimet e tij dhe në praktikimin e tij, e kjo ka nevojë për përvojë dhe njohje të mirë të qëndrimeve.
Njerëzit nuk janë të një lloji, ndryshojnë mendimet dhe kuptimet e tyre, argumentet që mund të vlejnë për njërin, ndoshta nuk vlejnë për tjetrin, dhe mënyrën e bisedës që pranon njëri, ndoshta nuk e pranon tjetri. Negociuesi mendjehollë di çfarë të negociojë, e kështu ai e di mënyrën se si të negociojë.
Pra, negociuesi duhet të dijë pozitën e palës tjetër që do të negociojë, në dituri dhe në kuptim, sepse nuk bisedohet me studentin ashtu siç bisedohet me dijetarin. Po ashtu negociuesi s’duhet të mendojë se biseduesi i tij është shumë i zgjuar e të bisedojë me të sa të mos e kuptojë. Negociuesi duhet të mendojë se ndoshta ai e ka gabim e pala tjetër e ka me të drejtë. Dhe nga gjërat negative është që negociuesi të mbajë një qëndrim të pandryshueshëm në negociata me palën tjetër,
sepse pala tjetër do të njihet që nga fillimi me taktikat e kundërshtarit të tij me lehtësi, pastaj me lehtësi mund të përgatitet për të dhe të ballafaqohet me të.

13- Pamja e mirë:

Negociuesi duhet ta ketë pamjen të mirë, sepse negociuesi së pari do të shikojëpamjen dhe pastërtinëe palës tjetër, dhe kjo përshtypje e parë do të ketë ndikim shpirtëror në natyrën e bashkëpunimit me palën tjetër. Procesi negociues është proces gjithëpërfshirës dhe i llojllojshëm, në të ka mendje që mendon, gjuhë që flet, pjesë të trupit që lëvizin, pamje që shihet, e negociuesi duhet të ketë kujdes për të gjitha këto, dhe çdo e metë në ndonjërën prej këtyre ndoshta do të ketë ndikim negativ në gjithë procesin negociues. Pamja e mirë shquhet për pastërtinë e trupit dhe erën e mirë. Islami ka kërkuar nga myslimanët të gjitha këto, Allahu xh.sh. ka thënë: “O bijtë e Ademit, vishuni bukur për çdo namaz (lutje), hani dhe pini e mos teproni, sepse Ai (Allahu) nuk i do ata që e teprojnë (shkapërderdhin)”.(19)
Nga Abdullah Ibn Mes’udi mësojmë që Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) ka thënë: “Nuk do të hyjë në xhennet ai që ka sado pak mendjemadhësi. I tha njëri: O i dërguar i Allahut, njeriu dëshiron që rrobat e tij t’i ketë të pastra. Pejgamberi (sal-lall-llahu alejhi we sel-lem) tha: Allahu është i bukur dhe e do bukurinë”.(20)

__________________
Fusnotat:
[1]. Safijjurrahman El Mubarekfuri, Lulishta e dritave, Prizren, 2000, fq: 76-77. Poashtu në gj. arabe: Siretu Ibën Hisham, 1/313.
[2]. Safijjurrahman El Mubarekfuri, Lulishta e dritave, op.cit., fq: 254-256. Poashtu në gj. Arabe: Siretu Ibën Hisham, 4/146.
[3]. Përkthimin e ajeteve Kur’anore nga gj.arabe në gj.shqipe e huazova prej përkthimit të Kur’anit nga H.Sherif Ahmeti, Prishtinë, 1988. Suretu Hudë, 112.
[4]. Suretu Fussilet, 30.
[5]. Hadithin e transmeton Muslimi.
[6]. Suretu El Muxhadele, 11.
[7]. Dr. Jusuf El Kardavi, Erresulu wel-ilmu, fq: 35, 36.
[8]. Hadithin e transmeton Tirmidhiu.
[9]. Ali Ibën Muhammed El Maverdi, Edebud-dunja ved-din, darul-kutub el-ilmijjeh, Bejrut, 1955, fq: 26-27.
[10]. Suretu El Kalem, 4.
[11]. Hadithin e transmetojnë: Buhariu dhe Muslimi.
[12]. Vehbi Sulejman Gavoçi, Aë’lamul-muslimin – Ebu Hanifete En-Nu’man, darul-kalem, Damask, 1987, fq: 121-122.
[13]. Suretu Ali Imran, 186.
[14]. Ibnul-Kajjim El Xhevzijeh, Iddetus-sabirine ve dhehiretush-shakirin, darul-kutub el-ilmijjeh, Bejrut, viti nuk është cekur, fq: 96.
[15]. Ibid.
[16]. Ibrahim Muhammed El-Xhemel, Xhudhurush-sherri, fq: 31.
[17]. Shevki Ebu Halil, Avamilen-nasri vel-hezimeti abre tarihina el-islami, darul-fikr, Damask, 1981, fq: 19.
[18]. Ibid, fq: 14.
[19]. Suretu El A’raf, 31.
[20]. Hadithin e transmeton Muslim

Mr. Faruk Ukallo