Intervistoi Andrea Bistrich

Karen Armstrong ishte klerike katolike para se të largohej nga rendi i saj dhe të shkonte në Oksford. Sot është njëra prej teologeve më autoritative, autore e shumë shkrimeve mbi religjionet botërore dhe themeluesit e tyre. Është njëra prej 80 anëtarëve udhëheqës të iniciativës Unionii civilizimeve (Alliance of Civilizations), të cilën e ka emërua ish- sekretari i KB Kofi Anan, qëllimi i të cilit ishte lufta kundër ekstremizmit dhe forcimi i dialogut në mes të Perëndimit dhe Botës Islame.

A.BISTRICH: Njëmbëdhjetë Shtatori u bë simboli kryesor në armiqësinë e papajtueshme në mes të Islamit dhe Perëndimit. Pas sulmit në Kullat binjake, shumë amerikanë pyesnin: “Pse na urrejnë?” Edhe ekspertët në tryezat e shumta të rrumbullakëta debatuan mbi temën nëse është Islami fe e dhunës. A është kjo kështu?

K. ARMSTRONG: Me siguri nuk është kështu. Shumë më shumë dhunë ka në Bibël sesa në Kuran. Ideja se Islami është imponuar me shpatë, është mendim i fiksuar në kohën e luftërave kishtare, kur të krishterët perëndimorë bënë një luftë brutale, që e quajtën të shenjtë, kundër Islamit. Kur’ani ndalon luftën agresive dhe lejon luftën në vetëmbrojtje: në momentin kur armiku lutet për armëpushim, Kur’ani insiston në obligimin e myslimanëve që t’i lënë armët dhe t’i pranojnë, çfarëdo qofshin, kushtet e ofruara, bile edhe aso kushtesh të cilat nuk u përshtaten. Pastaj, ligji islam ua ndalon myslimanëve që t’i sulmojnë vendet në të cilat u lejohet praktikimi i lirë i fesë e gjithashtu u ndalohet vrasja e civilëve si dhe shkatërrimi i pasurisë private dhe përdorimin e zjarrit në luftime.

A. BISTRICH: Ndjenja e polarizimit është ashpërsuar me kontraversat e paradokohshme si –karikatura daneze e Pejgamberit Muhamed, disa fjalime të Papës kundër Islamit, deri tek çështja e pengimit të mbulimit të fytyrës për mërgatën myslimane. Të gjitha këto i kanë sjellë në skajshmëri marrëdhëniet në mes Islamit dhe Perëndimit. A ka sot shumë mosmarrëveshje fundamentale të këtilla në mes Perëndimit të krishterë dhe Botës Myslimane ?

K. ARMSTRONG: Ndarjet-fërkimet në botën tonë nuk janë rezultat i religjioneve ose kulturave. Ato janë politike. Në botën e sotme ekziston fuqia dominuese. Të pafuqishmit tentojnë t’i kundërvihen hemogjenizmit të fuqive të mëdha, duke shpallur pavarësinë e tyre nga ato, dhe për këtë qëllim shfrytëzojnë shpesh fjalorin religjioz. Shumica e asaj që ne quajmë fundamentalizëm, shpesh mund të komentohet si një formë e nacionalizmit, për të treguar identitetin e vet. Ideali i vjetër evropian i shekullit nëntëmbëdhjetë, i cili gjithmonë ishte i huaj për Lindjen e Mesme, tashmë ka humbur shkëlqimin e vet. Në Botën Myslimane njerëzit që nga fillimi definohen ndaj fesë së tyre në orvatje për t’iu kthyer rrënjëve të tyre pas ndërprerjes së kolonializmit të madh.

A. BISTRICH: Çka ndikon që sot fundamentalizmi të bëhet kaq tërheqës?

K. ARMSTRONG: Devotshmëria militante, të cilën sot e quajmë fundamentalizëm, në secilin religjion ka lulëzuar gjatë shekullit njëzet. Ekziston fundamentalizmi budist, krishterë, hindus dhe konfuçian, siç ekziston edhe fundamentalizmi islam. Nga tri religjione monoteiste, Judaizmi, Krishterimi dhe Islami, fundamentalizmi islam u përhap më vonë, gjatë viteve gjashtëdhjetë të shekullit njëzet. Fundamentalizmi paraqet revoltën kundër shoqërive shekullare moderne, në të cilat ndahet religjioni nga politika. Kudo që vendoset pushteti shekullar perëndimor, krahas me këtë shfaqen protesta fetare kontra-kulturore, po edhe lëvizje, në shenjë të refuzimit të vetëdijshëm. Fundamentalistët dëshirojnë ta vënë religjionin në qendër të vëmendjes, nga e cila ishte larguar në kulturën moderne. Secili fundamentalizëm i ka rrënjët në frikën e madhe se mos po zhduket. Fundamentalizmi hebre, krishterë ose mysliman, që të tre kanë bindjen se shoqëria shekullare liberale do t’i zhdukë. Kjo nuk është paranojë: fundamentalizmi hebre kishte dy rreziqe – njëri ishte pas holokaustit nazist, e i dyti pas luftës Yom Kipper të vitit 1973. Në disa pjesë të Lindjes së Mesme shekullarizmi ishte përforcuar aq shpejt, saqë u konsiderua si një sulm vdekjeprurës.

A.BISTRICH: Ish-Kryetari i Amerikës, Xhimi (Jimmi) Karter qe i pari politikan që theksoi faktin e rëndësishëm se fundamentalizmi mund të gjendet edhe në politikë, kur shfaqi brengën e tij për kundërthëniet e religjionit dhe shtetit në administratën e Bushit, me elemente të fundamentalizmit në Shtëpinë e Bardhë. Karter konsideroi se këto shenja të fundamentalizmit fetar më së shumti shihen tek neokonservativët. Siç duket, ekziston shembulli i bazuar në mes linjës së fortë të konservativëve, në një anë, dhe fuqive progresive, në anën tjetër. A është ky një fenomen tipik i shoqërisë së sotme?

K. ARMSTRONG: Nuk janë të vetmet SHBA-të në këtë drejtim. Jo-toleranca dhe agresiviteti janë të pranishme edhe në Evropë e edhe në vendet myslimane në Lindjen e Afërme. Në kulturë ka pasur gjithmonë kundërthënie. Gjithmonë ka njerëz që kanë pasqyrë tjetër mbi vendin e tyre dhe janë të gatshëm që të luftojnë. Fundamentalizmi krishterë amerikan nuk e miraton demokracinë dhe është e vërtetë se shumë neokonservativë kanë disa qëndrime të ngurta. Këto janë kohë të vështira dhe të komplikuara, e kur njerëzit frikësohen, ata tërhiqen në getot e tyre ideologjike dhe ngrenë barriera të reja kundër ideologjive të tjera. Demokracia është me të vërtetë ajo që e quajnë njerëzit religjiozë, shtet i mëshirës. Ajo është ideal që arrihet rrallë dhe kërkon përkrahje të përhershme për të mos humbur. Vetë ne amerikanët dhe evropianët kemi dështuar në këtë drejtim në kohën e ashtuquajtur të luftës kundër terrorit.

A. BISTRICH: A mund të na numëroni shkaqet politike që i njihni ju si shkaktarë kryesorë që kanë ndikuar në fërkimet dhe ndarjet në mes të Botës Islame dhe shoqërive të Perëndimit?

K. ARMSTRONG: Modernizimi i Lindjes së Mesme është ngadalësuar për shkak të luftës arabo-izraelite, e cila u bë simbol për fundamentalistët krishterë, hebrej e myslimanë, dhe ky është problemi kryesor. Nëse nuk gjendet një zgjidhje e drejtë politike, e cila do të kënaqte të dy anët, nuk do të ketë paqe. Këtu është edhe çështja e naftës, e cila disa prej këtyre vendeve i ka bërë simbol të lakmisë perëndimore. Për të ruajtur pozita strategjike dhe furnizimi i lirë me naftë, Perëndimi ka përkrahur gjithmonë pushtetmbajtësit dhe shahët e Iranit, sunduesit sauditë dhe në fillim Sadam Huseinin, të cilët përfaqësonin regjimet diktatoriale dhe pengonin çdo opozitë normale. Xhamia kishte mbetur vendi i fundit ku njerëzit ndiheshin të lirë dhe shprehnin mendimet e tyre. Bota moderne ishte shumë brutale. Në mes të viteve 1941 – 1945, për shkak të luftës, në Evropë humbën jetën më shume se 7 milionë njerëz. Nuk duhet të çuditemi pse edhe religjioni modern u bë brutal: ai shpesh imiton politikën shekullare, e cila propagandon brutalitetin. Pjesa më e madhe e terrorit që na brengos në Botën Myslimane, u paraqit në regjimet ku ka luftëra, ku dëbime të popullatës kanë marrë karakter kronik, siç është në Lindjen e Afërme, në Palestinë, Afganistan, Pakistan, Kashmir etj..

A.BRISTRICH: Në kontekstin e konfliktit arabo - izraelit, keni thënë se ky konflikt është bërë simbol i paaftësisë së tyre në botën moderne. Ç’do të thotë kjo?

K. ARMSTRONG: Konflikti arabo–izraelit në të dy anët ka filluar si konflikt shekullar, konflikt rreth territorit. Sionizmi ka filluar si rebelim kundër judaizmit religjioz, kështu që në fillim shumë rabinë ortodoksë sionizmin e patën gjykuar si blasfemi të shekullarizimit të tokës së Izraelit, njëri prej simboleve më të shenjta të judaizmit. Gjithashtu Lëvizja për çlirimin e Palestinës ishte shekullare – shumë palestinezë janë të krishterë. Por, për fat të keq, u lejua që konflikti të helmohej: në të dy anët konflikti ka marrë karakter të shenjtë dhe tash është shumë zor të dilet nga ky konflikt. Në lëvizjet fundamentaliste, disa gjëra marrin vlerë simbolike dhe fillon të shfaqet tërë ajo që nuk pajtohet me modernitetin. Në judaizëm shteti shekullar, Izraeli, inspiron çdo lëvizje fundamentale, sepse ai paraqet futjen e etosit shekullar në jetën religjioze hebraike. Disa fundamentalistë hebrenj janë të flaktë për shtetin e Izraelit, të cilin e shohin si të shenjtë dhe të paprekshëm; përfshirë këtu edhe politikën izraelite si akt shenjtërie – tirkun, përtrirje e botës; ndërtimi i vendbanimeve në viset e okupuara, është gjithashtu tirkun dhe disa besojnë se kjo e shpejton ardhjen e Mesisë. Kurse, hebrenjtë ultraortodoksë janë kundër shtetit të Izraelit: disa Izraelin e shohin si vepër turpi (hebrenjtë do të duhej ta prisnin Mojsiun për ta përtëritur shtetin e tyre religjioz në tokën e shenjtë), kurse disa të tjerë janë neutralë. Disa hebrenj Izraelin e përjetojnë sikurse fëniksin e ringjallur në hirin e Aushvicit. Gjendja e shumë myslimanëve paraqitet si një gjendje e vështirë e palestinezëve, dhe kjo paraqet krejt atë që është e keqe në botën moderne. Fakti se në vitin 1948 750.000 palestinezë i humbën shtëpitë e tyre, me miratimin e hapur të botës, simbolizon pafuqinë e Islamit në botën moderne, gjegjësisht në botën e Perëndimit. Kur’ani mëson se, nëse myslimani jeton me ndershmëri dhe drejtësi, shoqëritë e tyre do të përparojnë, sepse do të jenë në harmoni me bazat e ligjeve universale. Islami gjithmonë ishte fe e sukseseve, nga një fitore në fitoren tjetër, po myslimanët nuk janë në gjendje të bëjnë asnjë hap kundër Perëndimit shekullar, e këtë situatë e ngarkon edhe situata e keqe palestineze. Jerusalemi është gjithashtu vendi i tretë i shenjtë mysliman dhe, kur e shohin myslimanët Mesxhidi Aksanë të rrethuar me ndërtesa të larta e postblloqe
izraelite, dhe, kur e shohin se çdo ditë po u del nga duart, - kjo simbolizon identitetin e tyre të okupuar. Me gjithë këto, është me rëndësi se palestinezët përqafuan ideologjinë e artikuluar të kufizuar më vonë – se u forcua fundamentalizmi islam si ne Egjipt ose Pakistan. Lëvizja e tyre e rezistencës ishte shekullare deri në Intifadën e vitit 1987. Dhe është më rëndësi të theksohet se, p.sh., Hamasi në shumë gjëra dallon nga lëvizjet si e Al-kaidës, që kanë ambicie globale. Hamasi është lëvizje e rezistencës , ai nuk i sulmon amerikanët ose britanikët, po përqendrohet në luftën kundër forcave okupuese. Ky është prapë një shembull tjetër i fundamentalizmit. Konflikti arabo-izraelit u bë si qendër e rëndësishme edhe për fundamentalistët e krishterë në ShBA. Ata besojnë se, nëse hebrenjtë nuk do të jenë në tokën e tyre, për të plotësuar profetësitë e vjetra, Krishti nuk do të mund të kthehet me lavdin e tij. Kështu që edhe ata janë sionistë të apasionuar, po edhe kjo ideologji është gjithashtu antisemite, sepse ata besojnë që, nëse nuk e pranojnë Krishterimin, në ditët e fundit Antikrishti do t’i masakrojë hebrenjtë në tokën e shenjtë.

A. BISTRICH: A mendoni se Perëndimi mban përgjegjësi të caktuar për atë që po ndodh në Palestinë?

K. AMSTRONG: Bota perëndimore ka përgjegjësi ndaj çdokujt që vuan në botë. Ne jemi vendet më të fuqishme dhe më të pasura të botës, dhe nuk duhet të qëndrojmë anash, as moralisht e as fetarisht, dhe të dëshmojmë varfërinë, padrejtësinë që ndodh në Palestinë, Kashmir, Çeqeni ose në Afrikë. Por Perëndimi ka një përgjegjësi të posaçme për situatën arabo–izraelite. Në deklaratën e Blauforit të vitit 1917, Britania pati pranuar atdheun e hebrenjve në Palestinë dhe pati injoruar aspiratat e palestinezëve si dhe grabitjen e pasurisë së tyre. Edhe sot SHBA përkrahi Izraelin politikisht dhe ekonomikisht, gjithashtu duke injoruar Palestinën. Kjo është e rrezikshme, sepse palestinezet nuk do të shkojnë dhe, derisa të mos gjendet zgjidhja që u garanton siguri izraelitëve dhe derisa të mos u jepet pavarësia politike dhe ekonomike palestinezëve, nuk ka shpresë për paqe.

A. BISTRICH: Theksuat rëndësinë e vizionit të trefishtë – aftësisë që konflikti të shikohet nga perspektiva islame, hebreje dhe krishtere. A mund të na sqaroni qëndrimin tuaj?

K. ARMSTRONG: Tri religjionet e Abrahamit (Ibrahimit) - Judaizmi, Krishterimi dhe Islami – mund dhe duhet të kuptohen si një religjion tradicional, që është orientuar në tri drejtime të ndryshme. Gjithmonë jam munduar t’i shpjegoj kështu. Asnjëri nuk është superior ndaj tjetrit, secili prej tyre ka karakterin e vet personal. Hebrenjtë, të krishterët dhe myslimanët adhurojnë një Zot dhe kanë vlera të përbashkëta morale. Në librin “Historia e Zotit”, jam munduar të argumentoj se gjatë historisë së tyre hebrenjtë, të krishterët dhe myslimanët kanë parashtruar pyetje të njëjta mbi Zotin – dhe kanë ardhur në përgjigje të ngjashme – kështu që tek hebrenjtë dhe myslimanët ekzistojnë botëkuptime të ngjashme mbi ringjalljen. Në luftën për Zotin, jam orvatur të argumentoj se si janë të ngjashme të tri fetë në lëvizjet fundamentale. Hebrenjtë i pranojnë shumë vështirë fetë e mëvonshme, Krishtenimin dhe Islamin; Krishterimi gjithmonë kishte raport jo të mirë ndaj Judaizmit, si fe e mëhershme, kurse Islamin e quante blasfemi me imitimin e Shpalljes. Kur’ani, përkundrazi, ka qëndrim pozitiv ndaj Judaizmit dhe ndaj Krishterimit dhe cek se Muhamedi nuk ka ardhur për t’i anuluar shpalljet e mëparshme të popujve të Librave; nuk mund të jeni mysliman nëse nuk i respektoni edhe të dërguarit e mëhershëm, si Abrahami/Ibrahimi, Davidi/Davudi, Noi/Nuhu, Mojsiu/Musai dhe Jezui/Isai, të cilët myslimanët i konsiderojnë si të dërguar të tyre, siç përmendet edhe në shumë vepra të Dhiatës së re. Ungjilli i Llukës Jezuin, prej fillimit deri në fund, e quan të dërguar: Ideja se Jezui ka natyrë Hyjnore është zhvilluar më vonë dhe, në parim, është kuptuar gabim nga ana e të krishterëve. Për fat të keq, njerëzit religjiozë dëshirojnë ta konsiderojnë veten se vetëm ata i takojnë njërës prej së vërtetës fe të vetme. POR, kjo ËSHTË EGOIZËM dhe kjo nuk ka kurrfarë lidhjeje me besimin e vërtetë, i cili nënkuptonte harrimin e egos.

A. BISTRICH: Shpeshherë na duket se njerëzit e devotshëm nuk janë aq sa duhet më dashamirës, më tolerantë, më paqësorë se njerëzit e tjerë. Amerika, p.sh. është një vend shumë religjioz, e në të njëjtën kohë në të ka edhe shumë dallime të mëdha ekonomike, shoqërore në mes njerëzve. Ç’do të thotë kjo për nevojën dhe qëllimin e religjionit?

K. ARMSTRONG: Të gjitha religjionet botërore konsistojnë në faktin që provimi i vetëm i cilitdo religjion qoftë, është patjetër mëshira në jetën praktike. Gati të gjitha kanë zhvilluar një rregullore të artë: “Mos i bëj tjetrit atë që nuk ia bën vetes” . Kjo kërkon prej nesh që t’i shikojmë zemrat tona dhe të zbulojmë se ç’është ajo që na shkakton dhembje e ta eliminojmë për të mos u shkaktuar dhembje të tjerëve. Mëshira kërkon ta ndiejmë dhembjen e të tjerëve, ta largojmë veten nga qendra e botës sonë dhe në të ta vendosim tjetrin. Kjo është porosia themelore e Kur’anit dhe Dhiatës së re (“Unë mund të kem besim-fe, e cila i luan shkëmbinjtë” - thotë Shën Pali, “por, nëse më mungon mëshira, besimi-feja ime nuk më ndihmon”). Çdo gjë tjetër është “komentim”. I njëjtë është edhe mësimi i konfuçizmit, taoizmit, hinduizmit dhe budizmit. Këtë gjë jamë orvatur ta paraqes në librin tim TRANSFORMIMI I MADH. Të gjitha traditat çojnë në faktin se nuk mjafton të shprehësh mëshirë vetëm në rrethin tënd. Por patjetër duhet ta posedoni atë që kinezët e quajnë jian ai, kujdesi ndaj gjithkujt. Ose siç është në ligjin hebre:”Respektoje plakun”. “Duaj armiqtë e tu”, ka thënë Jezui; nëse i do vetëm ata rreth vetes, atëherë është vetëm për interesin tënd dhe një pasqyrë e egoizmit tënd brutal. Atëherë, pse nuk janë të mëshirshëm njerëzit religjiozë? Ç’do të thotë kjo për ta? Mëshira nuk është virtyt i përhapur. Shumë njerëz religjiozë më me dëshirë do të ishin të drejtë sesa të mëshirshëm. Nuk dëshirojnë të heqin dorë nga egoja e tyre. Ata dëshirojnë një religjion i cili t’u jepte një ushqim shpirtëror të lehtë një herë në javë, që të mund t’u ktheheshin traditave të tyre vetjake, me kërkesat e palënduara të traditës së tyre. Religjioni është punë e mundimshme: pak njerëz e bëjnë këtë punë në mënyrë të duhur. Por, a janë shekullaristët më të mirë? Shumë shekullaristë do ta përqafonin mëshirën si ideal, por do të jenë njësoj egoistë sikurse edhe njerëzit religjiozë. Mossuksesi i njerëzve religjiozë që të jenë të mëshirshëm, nuk na flet asgjë për religjionin, vetëmse na tregon natyrën njerëzore. Religjioni është metodë: patjetër duhet ta vini në praktikë, nëse dëshironi ta zbuloni vërtetësinë e saj. Por, për fat të keq, këtë e bëjnë pak njerëz.


Islami dhe Perëndimi


A.BISTRICH: Duke debatuar mbi argumentet e drejtësisë dhe të demokracisë së Perëndimit në Lindjen e Afërme, korrespondenti britanik i “The Indepedent”, Robert Fisk thotë: “Gjithnjë po e përsërisim se si arabët... do të dëshironin ta kishin demokracinë tonë të brishtë, për të dëshiruar që të lirohen nga policia sekrete dhe diktatura, të cilën ne e kemi vendosur atje në masë të madhe. Por ata do të donin të çliroheshin edhe nga ne. Dhe e dëshmojmë drejtësinë që është shumë më e rëndësishme se demokracia”. A duhet ta kuptojë Perëndimi se myslimanët mund ta qeverisin shtetin modern, po njëkohësisht të mos bëhet fjalë për tipin e demokracisë që do ta dëshironim ne?

K. AMSTRONG: Siç e kanë sqaruar intelektualët islamë, Islami është kompatibil me demokracinë, por demokracia, për fat të keq, ka zë të keq në vendet myslimane. Siç duket, Perëndimi ka përsëritur pa ndërprerë: Ne besojmë në liri dhe demokraci, por ju duhet t’ju sundojnë diktatorët sikur Sadam Huseini ose Shahu. Duket se ekziston standardi i dyfishtë. Ka të drejtë Robert Fisk. Kur isha tash shpejt në Pakistan dhe citova zotëri Bushin: “Ata e urrejnë lirinë tonë!”, qeshën të gjithë pjesëmarrësit. Demokracia nuk mund të imponohet me armë, tanke e dhunë. Shpirti modern përbëhet nga dy elemente themelore, e nëse këto mungojnë, pa marrë parasysh numrin e avionëve luftarakë, të kompjuterëve ose rrokaqiejve, shteti juaj nuk është me të vërtetë modern. Më i pari kusht prej tyre është pavarësia. Modernizimi i Evropës prej shekullit 16 deri në shekullin 20, pasqyrohet me Deklaratën e pavarësisë nga të gjitha frontet: religjioze, intelektuale, politike, ekonomike. Njerëzit kërkonin lirinë e mendimit, invencionit dhe krijimit. Elementi i dytë është inovacioni. Gjithmonë kemi krijuar diçka të re, në këtë proces kishte një dinamizëm, edhe pse kjo përvojë shpesh ishte traumatologjike. Por, në Botën Myslimane modernizmi nuk ka ardhur me pavarësinë, po me kolonializimin robërues. Myslimanët edhe me tutje nuk janë të lirë, sepse qeveritë perëndimore shpesh, prapa skenës, kontrollojnë politikën e tyre, që të mund t’i sigurojnë vetes furnizimin me naftë etj.. Në vend të pavarësisë, në shtetet myslimane sundojnë qeveri të sëmura dhe shkelëse të lirive. Derisa njerëzit të mos ndihen të lirë, çdo demokraci do të jetë artificiale dhe e padrejtë. Modernizimi i myslimanëve nuk ka ardhur as me inovacionet, sepse, meqë ishim aq shumë përpara, Bota Myslimane mundi të na kopjonte, kështu që, në vend të inovacionit, fjala është vetëm për emitim. Nga praktika e jetës sonë e dimë se është shumë vështirë, gati e pamundshme, të jesh kreativ, nëse ndihesh se je i sulmuar. Myslimanët ndihen shpesh defensivë, gjë që ua vështirëson kreativitetin, modernizimin dhe demokracinë – posaçërisht kur janë të rrethuar nga fuqi ushtarake, tanke të forcave okupuese në rrugët e tyre.

A. BISTRICH: A shihni ndonjë bazë të përbashkët në mes Botës Perëndimore dhe Islamit?

K. AMSTRONG: Kjo do të bëhej e mundur vetëm nëse zgjidhen çështjet politike. Ekzistojnë baza të mëdha të përbashkëta në mes të idealit islam e idealit modern perëndimor modern dhe shumë myslimanë e kanë kuptuar këtë moti. Në fillim të shekullit 20 gati secili intelektual mysliman ishte i dashuruar në Perëndimin dhe kishte dëshirën që vendet e tyre të dukeshin si Britania ose Franca. Disa prej tyre madje kishin pohuar se Perëndimi është më islamit se vendet e pamodernizuara islame, sepse ata (Perëndimi) në ekonomitë e veta moderne kanë arritur t’u afrohen mësimeve kuranore, të cilat urdhërojnë drejtësi sociale dhe barabarësi. Në këtë kohë myslimanët e kuptuan Perëndimin modern demokratik, si të barabartë. Në vitin 1906 nëpunësit fetarë myslimanë udhëhiqnin së bashku me intelektualët shekullarë në Iran kompaninë për vendosjen e qeverive presidenciale dhe kushtetuese. Kur ia arritën qëllimit të tyre, ajatullahu suprem deklaroi se kushtetuta e re është gjëja më e mirë pas Mesies shiite, sepse kushtetuta do ta kufizojë tiraninë e shahut. Për fat të keq, britanikët më pastaj zbuluan naftën në Iran dhe asnjëherë nuk i lejuan këtij parlamenti lirinë e veprimit. Myslimanët u dëshpëruan nga Perëndimi për shkak të politikës së tij ndaj: Suezit, Izraelit dhe Palestinës, përkrahjes që u dha Perëndimi regjimeve të korruptuara etj..

A.BISTRICH: Çfarë qëndrimi praktik duhet mbajtur për t’u kaluar lumi, nëse ju do t’i këshillonit sunduesit dhe politikanët tanë?

K. ARMSTRONG: Ndërrimin e politikës së jashtme, zgjidhjen për Izraelin dhe Palestinën, një zgjidhje që do ta siguronte Izraelin dhe do t’u jepte drejtësi dhe autonomi palestinezëve. Mospërkrahje të regjimeve të korruptuara dhe diktatoriale. Zgjidhjen e drejtë për tmerrin e përgjithshëm në Irak, i cili ishte deri diku përkrahës i shkëlqyeshëm i grupeve si Al-Kaida. Mospërsëritjen e situatave si ajo në Ebu Garib ose në Guatanamë. Para për Afganistanin dhe Palestinën. Zgjidhje për Kashmirin. Largimi nga zgjidhjet afatshkurtra, të cilat sigurojnë naftë të lirë. Në Irak dhe Liban, verën e kaluar e pamë se ushtritë tona të mëdha më nuk janë të afta kundër gueriljes dhe sulmeve terroriste. Diplomacia është më e rëndësishmja. Por, dyshimi i Perëndimit sot është aq i rrënjosur, saqë, ndoshta është bërë vonë.



Intervista është marrë nga magazina Islamica, nr.20, 2007, islamicamagazine.com
Përktheu nga anglishtja: Fejsal Spahiu
Dituriaislame 257