Paralelisht me konsolidimin e Shtetit të ri Shqiptar, gjatë çerekut të parë të shek. XX, po konsolidoheshin dhe institucionet fetare islame, të cilat vet-administroheshin tashmë prej disa vitesh (që nga 1912/13).

Përpjekjet e klerit mysliman të Pukës për Lirinë dhe Pavarësinë e Atdheut janë të njohura qofte përmes kujtesës historike, qoftë përmes disa burimeve arkivore të rëndësishme. Këto përpjekje janë më të dukshme dhe të drejtuara që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit e në vazhdim.

Mimar Sinani (1490 – 1588)

“Sikur dituria të mos kishte meritë tjetër, përveç faktit që i bën injorantët që të ndjejnë frikë dhe respekt ndaj teje dhe i bën dijetarët të të duan dhe nderojnë, kjo do të ishte arsyeja më se e mjaftueshme për kërkimin e saj, pa përmendur këtu gjithë të mirat e tjera të saj në këtë jetë dhe në tjetrën.”[1]

Hyrje

Nga hulumtimi e studimi i materialeve të shkruara dhe të dhënave të tjera materiale ekzistuese mund të përfundohet se gjurmët e kulturës e të qytetërimit Islam në trojet shqiptare dhe në Ballkan përgjithësisht janë shumë më të hershme sesa mendohet në qarqet tona shkencore, të cilat, pa përjashtim, fillet e Islamit në këto troje i lidhin me ardhjen e Osmanlinjve.

Me largimin e osmanlinjve, me pavarësimin dhe formimin shteteve në këtë rajon, popullata myslimane, me pëlqimin e Meshihatit të Stambollit përmes ndarjes së Menshures Sheihu -l-Islam, filloi themelimin e bashkësive fetare islame, që kishin për qëllim ruajtjen e Islamit dhe qenien shpirtërore muslimane.

Fjala “Hoxh – ë~a ; shumës ~ allarë,~ allarët”[1], është sinonim i fjalës «mësues».

Sipas statistikave, vetëm 3,3 për qind e popullsisë së përgjithshme të Manastirit sot janë shqiptarë.

Në gjithë rrjedhën e ngjarjeve që përcaktojnë fatin e Shqipërisë e të shqiptarëve gjatë historisë, pa dyshim, gjejnë vend të merituar edhe ulemaja shqiptare nga territori i Maqedonisë së sotme, që duhet të zënë vend në analet e historisë, që është pjesë e kontributit e të lavdisë shqiptare.